تکنیک های تصویرسازی در شعر

تصویرسازی یکی از تکنیک های بسیار مهم در داستان نویسی و شعر است و به نوعی آن را یک ابزار یا وسیله جهت توصیف و نمایان کردن هر چه بهتر شعر و داستان در نظر می گیرند. استفاده از تصویرسازی به این صورت است که نویسنده یا شاعر با استفاده از یک زبان توصیفی برای خواننده یک تصویر ذهنی ایجاد می کند.
با استفاده از تکنیک تصویرسازی شعر، شاعر می تواند هر چه بهتر و روشن تر مفهوم و پیام خود را به خواننده منتقل کند. این تکنیک ابعاد مختلفی دارد و برای استفاده از آن باید به خوبی با تکنیک های تصویرسازی در شعر آشنا بود. در این مقاله از پویا اندیش با ما همراه باشید تا بیشتر با مفهوم تصویر سازی در شعر و نکات تصویرسازی در شعر فارسی آشنا شویم.

تصویر سازی در شعر چیست؟

تصویرسازی در واقع استفاده از عناصری در شعر است که از طریق آن شاعر می تواند با خواننده خود ارتباط برقرار کند. این عناصر هر یک از حواس پنج گانه را برای ایجاد مجموعه ای از تصاویر ذهنی فرا می خواند. به طور ویژه می توان تصویرسازی در شعر را استفاده از یک زبان زنده یا مجازی برای نشان دادن ایده ها، اشیا یا اعمال در یک شعر در نظر گرفت.
هر چه تصویرسازی یک شعر غنی تر باشد، قطعا توانایی آن در جذب مخاطب نیز بیشتر خواهد بود. تصویرسازی را می توان هم با تمام متن انجام داد و هم از طریق تصویرسازی با یک بیت شعر نیز مفهوم و پیام خود را به خواننده انتقال داد.

چرا شعر به تصویر سازی نیاز دارد؟

استفاده از تصویرسازی در شعر مزیت های زیادی دارد که در درجه اول موجب جذاب تر شدن یک متن می شود. در نتیجه خواننده نمی تواند از کنار خواندن این متن جذاب به راحتی بگذرد. تصویر سازی حال و هوای یک شعر و نوشته را توصیف می کند و می تواند به یک شعر انرژی و حس و حال بیشتری ببخشد.
استفاده از انواع تصویر در شعر می تواند به بهبود حس و حال آن کمک زیادی کند.

تصویرسازی شباهت زیادی به برپایی صحنه برای نمایش دارد. نویسنده با استفاده از تکنیکهای تصویرسازی مجموعه ای از نشانه ها را به خواننده خود میفرستد تا از این طریق توجه خواننده را به معنای رویدادهای شعر خود جلب کند.
این نشانه ها مهم اند چرا که به عنوان یک انگیزه جهت دنبال کردن شعر عمل می کنند و تاثیری قابل ملاحظه در تجربه ای که خواننده شعر به دست می آورد خواهند داشت.
از سوی دیگر اگر بپرسیم چرا شعر به تصویرسازی نیاز دارد در پاسخ میتوان گفت که این تصاویر می توانند باعث ایجاد یک واکنش عاطفی در خواننده شوند.
این تصویرسازی در شعر می تواند به خواننده برای درک بهتر شعر کمک زیادی کند.
زمانی که یک شاعر از تصویرسازی استفاده می کند می تواند تصویری که می بیند و می شوند و احساس می کند را به خواننده منتقل منتقل کند.

تکنیک های تصویر سازی در شعر

برای استفاده از تصویر سازی در شعر باید بسته به این که از چه شعری در تصویرسازی استفاده می شود، از بهترین و مناسب ترین تکنیک های تصویر سازی در شعر استفاده کرد. میزان جزئیات تعیین می کند که کدام تصویر در شعر فارسی باید مورد استفاده قرار بگیرد.

تصویرسازی در نوشتار می ‌تواند حس چشایی، بویایی، لامسه، شنوایی یا بینایی خواننده را از طریق توصیف‌ های واضح هدف قرار دهد. تصویرسازی را می توان با استفاده از ابزارهای ادبی دیگر مانند تشبیهات، استعاره ها یا نمادها، مجاز، تشخیص و … ایجاد کرد.

در واقع همین ابزارهای ادبی می توانند تکنیک های مختلف تصویر سازی در شعر را شکل دهند. این که از کدام آرایه ادبی برای خلق یک تصویر در شعر فارسی استفاده می شود، می تواند تکنیک پیاده شده برای تصویرسازی را تعریف کند. البته از طرفی نوع شعر مناسب برای تصویری سازی و کاربرد انواع تصو یرسازی نیز می تواند نوع تکنیک مورد استفاده برای تصویرسازی شعر را متمایز کند.

انواع تصویرسازی در شعر

برای تصویرسازی در شعر می توان از انواع تصویر در شعر استفاده کرد. در کل هفت نوع متمایز تصویر وجود دارد که می توان در اشعار از آنها استفاده کرد:

• تصویرسازی بصری
• تصویرسازی شنیداری
• تصویرسازی بویایی
• چشایی
• تصویرسازی لمسی
• تصویرسازی حرکتی
• تصویرسازی ارگانیک

بعد از انتخاب شعر مناسب برای تصویرسازی و با توجه به متن و جزئیات شعر مورد نظر، می توان در بین انواع تصویر در شعر مناسب ترین گزینه را انتخاب کرد.

تصویرسازی بصری

تصویرسازی بصری برای حس بینایی جذاب است و بیشترین نقش در تصویر سازی در شعر و ادبیات را دارد. این نوع تصویر در شعر فارسی توصیف می کند که یک صحنه یا شخصیت چگونه به نظر می رسد. در این نوع از تصویرسازی شاعر می تواند از خلاقیت خود در کنار تکنیک های تصویرسازی استفاده کند و یک مفهوم را به صورت دقیق برای خواننده تشریح کند تا خواننده بر اساس همین توصیف متن شعر را تجسم نماید. برای مثال در اشعاری که توصیفی از طبیعت یا یک منظره هستند، تصویرسازی بصری و داشتن یک درک روشن از صحنه ای که توصیف می شود نقش پررنگی در میزان جذابیت یک شعر خواهد داشت.

تصویرسازی شنیداری

تصویر شنیداری صداهای خاصی را که در داستان یا متن شعر اتفاق می ‌افتد را برای خواننده توصیف می ‌کند. به عنوان مثال، «خروس در اوایل سحر بانگ زد، نشانه این است که زمان شروع روز است. با توصیف شنیداری نیز یک شاعر و نویسنده می تواند جزئیات متن شعر خود را برای بیننده قابل درک تر کند. از این رو یکی از انواع تصویر در شعر، تصویر سازی شنیداری است.
برای آشنایی بیشتر با تصویرسازی جلد کتاب بخش آن را حتما مطالعه نمایید.

تصویرسازی بویایی

تصاویر بویایی یک رایحه خاص را توصیف می کند. برای مثال در متن یک شعر می توان با توصیف رایحه گل نرگس یا عطر سرمست کننده شب بو، یک تصویر روشن تر را به خواننده انتقال داد. این موارد در اشعار جایگاه خاصی دارند و از آنها زیاد استفاده می شود. به همین جهت نیز در تصویر سازی در شعر، خصوصا تصویر در شعر فارسی به میزان قابل توجهی از تصویرسازی بویایی استفاده می شود. مثال های دیگر تصویرسازی بویایی می تواند بوی باران تازه، دود ناشی از آتش سوزی یا بنزین و … باشد که می توان آنها را از طریق تصاویر بویایی توصیف کرد.

تصویرسازی لمسی

یکی دیگر از انواع تصویرسازی در شعر، تصویرسازی لمسی است که به حس لامسه سر و کار دارد. برای ایجاد تجربه حسی لمس از طریق متن، نویسندگان از تصاویر لمسی استفاده می کنند. از این نوع تصویر می توان برای توصیف احساس چیزی مانند بافت، دما، رطوبت، خشکی و غیره استفاده کرد.

برای مثال با استفاده از این نوع تکنیک تصویرسازی می توان در یک شعر حس لمس کردن برگ درختان یا دست زدن در یک چشمه آب گرم را به خواننده انتقال داد.

تصویرسازی حرکتی

فرم دیگر تصویرسازی در شعر، تصویرسازی جنبشی یا حرکتی است. این حالت از انواع تصویر در شعر به توصیف تجربه حسی حرکت می پردازد. می توان از آن برای بیان سرعت، کندی، افتادن یا حتی جنگیدن در تصویرسازی با یک بیت شعر نیز استفاده کرد.

نکات مهم در تصویر سازی شعر فارسی

برای تصویر سازی در شعر فارسی باید حتما برخی نکات را مد نظر قرار داد. اولین و مهم ترین گزینه توجه به نوع شعر و انتخاب شعر مناسب برای تصویرسازی است. شعر و مضمونی که دارد تعیین می کند که از چه نوع تصویری باید برای آن استفاده شود.

 از طرفی نیز باید حتما به تمامی جزئیات در تصویرسازی در یک شعر توجه کرد. با تکیه به این جزئیات می توان یک تصویر مناسب و واقعی تر را ارائه داد. هر چقدر تصاویر با جزئیات مختلف یک شعر همسوتر باشد، قطعا تاثیر تصویر در شعر فارسی بیشتر است.

نکته مهم دیگر این است که برای تصویر سازی تاثیرگذارتر در شعر باید به صورت مستمر تمرین کرد. تمرین کردن و استفاده از زبان استعاری و نمادین شعر می تواند خلاقیت شاعر را در تصویر سازی افزایش دهد و به او کمک کند تا تصاویری زیباتر و دقیق تر را بسازد.
برای ایده گرفتن می توان از اشعار دیگران نیز استفاده کرد تا با الهام گرفتن از تکنیک های تصویر سازی در شعر استفاده شده در این اشعار، تصاویر بکر و متفاوت تری را خلق کرد.
یکی از برترین منابع استفاده از تصویر در شعر فارسی، اشعار سهراب سپهری است که در آن به زیبایی هر چه تمام تر از انواع تصویر در شعر برای بیان احساسات مختلف خود استفاده کرده است.

سوالات متداول